شیمی فناور آروشا

به نام خدا   سورفکتانتها یا مواد اکتیو سطح خلاصه ای از کلمات ” Surface active agent ” می باشد (شکل 1). این سورفکتانت ها ترکیباتی آلی هستند که دارای گروه‌های آب گزیز که نقش دم و دنباله را دارد و گروه‌های آب دوست که نقش سر را دارد، می‌باشند بنابراین معمولاً به‌طور ناچیز در آب و حلالهای آلی حل می‌شوند. سورفکتانتها کشش سطحی آب را بوسیله جذب سطحی فصل مشترک هوا – آب کاهش می‌دهند. همچنین باعث کاهش کشش فصل مشترک آب و روغن بوسیله جذب سطحی فصل مشترک مایع- مایع می‌شوند تعداد زیادی مولکول سورفکتانت می‌توانند در توده محلول به هم وصل شده و تشکیل توده‌ای به نام میسل (micelle) می‌دهند (شکل 2). به غلظتی که در آن این میسل‌ها شروع به تشکیل شدن می‌کنند غلظت بحرانی تشکیل میسل CMC گویند وقتی میسل‌ها شروع به تشکیل شدن کردند دم آن‌ها تشکیل یک هسته مانند یک قطره روغن و سر یونی آن‌ها یک پوسته بیرونی می‌سازد که تماس مطلوب با آب را بهبود می‌بخشد. شکل 1- ساختار انواع سورفکتنت ها سورفکتانت ها در علوم و صنایع مختلفی استفاده می شوند مانند: شوینده ها، انعقاد سازها (مثل: خون)، امولسیون کننده ها (مثل: کرم)، جوهرسازی، کف سازی (مثل: شامپو)، دیسپرسنتها (جداکننده ها)، پلیمر لاستیک ماشین و غیره استغاده می شود. شکل 2- ساختار مایسل سورفکتانت ها از مهمترین ترکیباتی هستند که می توانند با به دام انداختن هوا در ساختار خود سبب ایجاد کف شوند (شکل 3). سورفکتانتها بر اساس ساختار به 4 نوع آنیونی، کاتیونی، آمفوتر و غیر یونی تقسیم می شوند. سدیم لوریل اتر سولفات یا تگزاپون رایج ترین سورفکتانت مورد استفاده در شامپو ها است و یا سدیم دو دسیل بنزل سولفونات نیز به طور عام در مایعات ظرفشویی استفاده می شود که هر دو جزو سورفکنانت  های آنیونی هستند. در واقع سورفکتانتهای آنیونی نقش شوینده اصلی را دارند و کف زیادی را ایجاد می کنند. سورفکتاتهای آمفوتر مانند کوکامیدو پروپیل بتایین و غیر یونی مانند کوکونات فتی اسید دی اتانول آمید (لورامید) نقش سورفکتانتهای کمکی را در شویندگی بازی می کنند و با ایجاد اثر سینرژیک یا هم افزایی سبب افزایش قدرت شویندگی می شوند. قابل ذکر است لورامید جهت پایداری کف و افزایش ویسکوزیته در شامپو ها و شوینده ها استفاده می شود شکل 3- ایجاد کف توسط سورفکتانتها سورفکتانتهای کاتیونی به عنوان نرم کننده مو در محصولات مختلف مورد استغاده می شوند زیرا سبب خنثی شدن بار الکتریکی منفی موها می شوند. سورفکتانت‌های کاتیونی درمحلول آبی به یک کاتیون نسبتاً بزرگ فعال و یک یون کوچک غیرفعال یونیزه می‌شود. ترکیبات کاتیونی علاوه براثرات امولسیون‌کننده و پاک‌کننده دارای فعالیت باکتری کش علیه باکتریهای گرم مثبت و گرم منفی می‌باشند. بسیاری از ترکیبات ضدعفونی‌کننده معروف مانند بتادین و ستیل پیریدینیوم سورفکتانت هستند. همانطور که گفته شد سورفکتانت ها یک دم  غیر قطبی و چربی دوست دارند که میتوانند با چربی ها بر همکنش داده و از طرفی دیگر سر قطبی آنها می تواند سبب حل شدن آنها در آب شود. لذا سورفکتانتها با استفاده از دم چربی دوست خود چربی ها را در ساختار خود به دام انداخته و با کمک سر قطبی خود و  تشکیل لوسیون آنها را در آب حل کرده که در نتیجه بوسیله شویش، میتواند چربی ها را از سطوح مختلف پاک کرد (شکل 4). شکل 4- فرایند شویندگی سورفکتانها     جمع آوری و تالیف: شرکت شیمی فناور آروشا (لکه بر دیپاف www.dipaf.ir)

به نام خدا امروزه استفاده از مواد شیمیایی در زندگی انسان امری اجتناب ناپذیر است. بدون شک استفاده از مواد شیمیایی در بسیاری از جنبه های زندگی و فعالیتهای اقتصادی مزایای مهمی به همراه داشته و کیفیت زندگی انسان را دگرگون نموده است. اما شواهد و مطالعات اپیدمیولوژیک حاکی از آن است که استفاده نادرست از مواد شیمیایی می تواند برای سلامت انسان و محیط مشکل ساز باشد. بطوریکه استفاده بی رویه از مواد شیمیایی و دفع غیر بهداشتی مواد زائد ناشی از آنها موجب آسیب به سلامتی و حتی مرگ انسان گردیده و استفاده ناایمن موجب بروز حوادث شیمیایی در محیط های کار و فاجعه های زیست محیطی گردیده است. یکی از محصولات حاوی مواد شیمیایی، شوینده ها هستند که بر اساس نوع فرمولاسیون و هدف آن دارای رنج گسترده ای از مواد هستند. شوینده ها شوینده‌های مختلف که به طور مرتب در خانه و سایر بخش ها استفاده می‌شود، موجب از بین رفتن رطوبت و چربی سطح پوست می‌شود. با از بین رفتن این لایه‌های محافظ، مواد محرک حساسیت‌زای موجود در شوینده‌ها به لایه‌های عمقی پوست نفوذ می‌کند و باعث آسیب به پوست می‌شوند. این مواد علاوه بر اینکه روی پوست تأثیر دارد، می‌تواند به ریه‌ها نیز آسیب شدید برساند و تنفس شخص را دچار مشکل کند. در صورتی که استفاده از برخی از شوینده ها و سایر محصولات آرایشی- بهداشتی سبب حساست، قرمزی و خارش بر روی پوست شما شد، به سرعت محل تماس پوست را با آب شیر به مدت 2 دقیقه بشویید. علائم مسمومیت با مواد شوینده اسیدی و بازی: اگر کودک در اثر مصرف مایعاتی مثل سفیدکننده‌ها (مثل وایتکس) یا جوهرنمک دچار مسمومیت شود، علائمی مانند قرمزی، ورقه ورقه شدن پوست و تورم دهان و سوزش در وی ایجاد می‌شود. تحمل کودک تا اینجاست که دیگر تمام می‌شود و بی‌قراری می‌کند. بهبود مسمومیت با مواد شوینده: در مسمومیت و سوختگی داخلی با مواد شوینده اسیدی و بازی و خورنده، مهم‌ترین مساله برای پزشک کنترل سیستم تنفسی و راه‌های هوایی است، زیرا احتمال سوختگی راه‌های هوایی خیلی بالاست و سوختگی در این نواحی باعث تورم می شود و در پی آن مسیر عبور هوا تنگ شده و بیمار دچار علائم کمبود اکسیژن در بدن خواهد شد که در این وضعیت مداخلات پزشکی خیلی جدی‌تر خواهد بود. در چنین مواردی لوله مصنوعی گذاشته و کمک تنفسی به فرد داده می‌شود و تنها توصیه‌ای که در سوختگی با مواد قلیایی مثل سفیدکننده‌ها (وایتکس، آب اکسیژنه واسید ها) به خانواده‌ها می‌توان کرد، این است که دادن شیر به فرد مسموم می‌تواند کمک‌کننده باشد. در این مسمومیت‌ها به دلیل عدم جذب مواد توسط ذغال فعال نمی‌توان از این دارو استفاده کرد. وایتکس سـفید کنــنـده خانگی و یا کلردار :(chlorine bleach)این ترکیبات حاوی هیپوکلریت سدیم  (NaClO) می باشد و یک ترکیب بازی است .آب ژاول که در فارسی به آن مایع سفید کننده و وایتکس نیز گفته می‌شود، محلولی است که برای گندزدایی، سفیدکردن و بو زدایی به کار می‌رود. از این ماده در صنعت به عنوان رنگ‌زدا و سفیدکننده پارچه و خمیر کاغذ استفاده می‌شود. این محلول با نام‌های گوناگون در بازار به فروش می‌رسد که شناخته ترین آن وایتکس است. وایتکس محلولی است حاوی درصدی از هیپوکلریت سدیم (NaClO)  در آب. محصولات رایج در بازار حاوی 5 درصد هیپوکلرید سدیم در هنگام تولید است. وایتکس یک محلول ناپایدار است و گاز کلر با سرعت 0.75 گرم در روز از آن تبخیر میگردد. وایتکس یک قلیای قوی میباشد، بطوری که pH نوع 5 درصد آن 11 بوده بنابراین بسیار خورنده است. 1- به طور کلی توصیه می شود از وایتکس استفاده نکنید زیرا وایتکس یک ترکیب بسیار خورنده و اکسید کننده است. ازاین رو میتواند به پوست، چشمها و مجاری تنفسی آسیب برساند. در پوست میتوان ایجاد قرمزی، درد و سوزش کند. 2- اختلاط وایتکس (هیپوکلریت سدیم) با برخی مواد شیمیایی بسیار خطرناک است، از اینرو نباستی آن را با سایر شوینده های خانگی مخلوط کرد. -اختلاط وایتکس و متانول (الکل متیلیک) تولید متیل هیپوکلریت (Methyl Hypochlorite) میکند که یک ماده قابل انفجار است. – اختلاط وایتکس و شوینده های حاوی اسید باعث متصاعد شدن گاز کلر میگردد (حتی با یک اسید ضعیف مانند سرکه). تنفس کلر خطرناک بوده و ایجاد مسمومیت میکند.هیچ گاه وایتکس را با اسید ها اختلاط نکنید. – اختلاط آب ژاول و هیدروژن پروکساید (آب اکسیژنه) تولید گاز اکسیژن میکند. -تماس  آب ژاول و فلزات، باعث خوردگی آنها می شود. پرتکل ایمنی حین استفاده از وایتکس و سایر سفید کننده ها عبارتست از: 1- قبل از استفاده برچسب دستور مصرف محصول را به دقت مطالعه کنید. 2- سفید کننده را در یک محل خنک و دور از تابش خورشید نگهداری کنید. 3- وایتکس را از دسترس کودکان دور نگه دارید. 4- پس از هر بار استفاده از سفید کننده، در ظرف را مجددا محکم ببندید. 5- هنگامی که کودکان و افراد سالخورده در منزل حضور نداشتند، از سفید کننده استفاده کنید. تا خشک شدن سفید کننده و برطرف شدن کامل بوی وایتکس، از بازگشت کودکان و افراد مسن به خانه خودداری کنید. 6- حین استفاده از وایتکس درها و پنجره ها را باز نگه دارید. 7- خودتان نیز لازم است حین استفاده از سفید کننده دستکش دست کرده  و ماسک بزنید. همچنین در صورت احتمال پاشیده شدن سفید کننده، بایستی از عینک ایمنی استفاده کنید. 8- توجه داشته باشید که استفاده مستقیم و عدم رقیق کردن وایتکس میتواند روی لباسها ایجاد لکه و یا سوراخ کند. 9- قبل از استفاده از وایتکس اشخاصی که مبتلا به آسم،بیماریهای قلبی و ناراحتیهای تنفسی میباشند را از محل دور کنید. 10- برای رقیق کردن وایتکس از آب سرد استفاده کنید.چراکه آب داغ اجزای فعال سفید کننده را تجزیه میکند. 11- برای ضد عفونی کردن اشیاء،آنها را به مدت 30 دقیقه در سفید کننده رقیق شده قرار دهید.سپس کاملا آنها را آب بکشید. 12- سفید کننده نبایستی برای فلزات، پارچه های رنگی و سطوح رنگ شده بکار رود. 13- در صورت ورود سفید کننده به چشمها  به مدت 15 دقیقه زیر آب سرد چشمها را شستشو داده و فورا به پزشک مراجعه کنید. 14- در صورت بلع وایتکس از القاء استفراغ خودداری کرده و مصدوم را فورا به اورژانس منتقل کنید. 15- از اختلاط سفید کننده با هرنوع شوینده خانگی جدا خودداری کنید. 16- هنگام کار با وایتکس چنانچه پوست یا چشم فردی با مواد تماس پیدا کرد بهتر است سریعا با آب شست و شو داده تا مانع از بروز عوارض بیشتر در این قسمت از بدن شوند. 17- در صورت تماس با پوست، به سرعت محل تماس پوست را با آب شیر به مدت 2 دقیقه بشویید 18- در صورت ریختن در داخل چشم، به سرعت محل چشم ها را با آب شیر به مدت 10 دقیقه بشویید و به پزشک مراجعه کنید. 19- در صورت امکان از دستکش و عینک استفاده کنید. 20- مراقب باشید و احتیاط کنید علایم مسمومیت :استفراغ، بی‌اشتهایی، دل‌درد، آب‌ریزش دهان و بی‌تابی جزو علائم کودکانی است که مواد شوینده مانند وایتکس مصرف کرده‌‌اند. در واقع دل درد و استفراغ جزو علائم اولیه است که در طی آن کودک به علت التهاب و سوختگی مری از غذا خوردن امتناع می‌کند هرچند ممکن است بتواند مواد آبکی را بخورد .پرتکل درمان مسمومیت با وایتکس عبارتست از: در صورت نوشیدن وایتکس مقدار زیادی شیر بخورید و سریعا به پزشک مراجعه کنید. از استفراغ بیمار جلوگیری شود زیرا می تواند سبب تشدید سوختگی راههای تنفسی بیمار شود اطلاعات تکمیلی در مقاله پرتکل درمان مسمومیت اسید ها و بازها در در سایت شرکت شیمی فناور آروشا ( لکه بر دیپآف dipaf.ir ) موجود است. لوله بازکن  محصولی است به شدت بازی (قلیایی 11 pH ) که بدلیل برهمکنش با چربیها، مو، ضایعات و میکرو ارگانیسمهایی و تجزیه آنها  که در مسیر لوله قرار گرفته و باعث گرفتگی آن می شود سبب باز شدن گرفتگی آن می شود. قدرت بازی بالای لوله باز کن می توان سبب تخریب بافت ها و نسوج پوستی شود که در صورت تماس پوست با آن میتواند سبب خارج، سوزش و تخریب پوست شود. پرتکل درمان اولیه جهت جلوگیری از آسیب های آن عبارتست از: 1- در صورت تماس با پوست، به سرعت محل تماس پوست را با آب شیر به مدت 2 دقیقه بشویید. 2- در صورت ریختن در داخل چشم، به سرعت محل چشم ها را با آب شیر به مدت 10 دقیقه بشویید و به پزشک مراجعه کنید. 3- در صورت مسمومیت غذایی از شیر استفاده کنید و از بالا آوردن آن پرهیز کنید و به پزشک مراجعه کنید. 4- جهت مطالعه پرتکل درمان مسمومیت به مقاله اسید ها و باز ها و یا شوینده ها در سایت شرکت شیمی فناور آروشا (لکه بر دیپآف www.dipaf.ir ) مراجعه شود. در آخر ذکر این نکته ضروری است که اکثر شوینده ها خطرات خاصی ندارند.  همچنین در صورت رعایت نکات ایمنی، استفاده از برخی محصولات پرخطر بلامانع است.   جمع آوری و تالیف: شرکت شیمی فناور آروشا (لکه بر فوری دیپاف www.dipaf.ir )

به نام خدا آسیب چشم زیاد اتفاق می افتند و می توانند از یک تحریک خفیف تا از دست رفتن بینایی و یا حتی گاهی از دست رفتن چشم را سبب شوند. از جمله موادی که در صورت ورود به چشم می توانند آسیب شیمیایی ایجاد کنند مواد ضد عفونی کننده، حلال ها، مواد آرایشی، محلول های لوله باز کن، گاز پاک کن، آمونیاک و محلول های سفید کننده هستند که در خانه و محل کار یافت می شوند. آسیب شیمیایی چشم یک وضعیت اورژانس است. آسیب می تواند ظرف ۱ تا ۵ دقیقه رخ دهد. شوینده ها و مراقبت از چشم عوامل: حلالها، مواد آرایشی و ضد عفونی کننده، محلولهای لوله باز کن، گاز پاک کن، آمونیاک و محلولهای سفید کننده، اسید ها و باز ها که بیشتر در منزل و محل کار قرار دارند، از جمله موادی به شمار میروند که در صورت ورود به چشم آسیب شیمیایی را ایجاد میکنند. علائم آسیب شیمیایی چشم عبارتند از: ▪ احساس سوزش در چشم ▪ اشکریزش شدید ▪ درد ▪  قرمزی چشم و سطح پلک، لکه های قرمز و لکه های رنگی در چشم مدت علائم و آسیب به چشم به نوع ماده شیمیایی و مقداری که به چشم وارد شده بستگی دارد. پیشگیری: بهترین راه پیشگیری استفاده از عینک های محافظ است. مهمترین نکته ای که باید در هنگام ورود مواد شیمیایی به چشم به خاطر سپرد شستشوی فراوان و مستمر با آب است. درمان: مهمترین درمان شستشوی چشم با آب فراوان در اسرع وقت است. قبل از مراجعه به پزشک و بلافاصله پس از ورود مواد شیمیایی، چشم را زیر شیر آب بگیرید و با آب فراوان بشویید. بهتر است از آب سرد استفاده کنید و این کار را حداقل ۱۰ دقیقه بصورت مستمر ادامه دهید هر چند توصیه می شود شستشو را تا زمان مراجعه به چشم پزشک ادامه دهید. برای شستشو باید با دو انگشت یک دست پلک ها را باز نگهدارید و صورت خود را بصورت کج زیر شیر آب بگیرید بطوریکه چشم مبتلا پایین و چشم سالم بالا قرار گیرد و آب از روی قسمت بالایی بینی به روی چشم مبتلا بریزد. این وضعیت باعث می شود چشم سالم آلوده نشود. در صورتیکه هر دو چشم دچار آسیب شده باشند می توان چشم ها را یکی در میان شستشو داد و یا صورت را بگونه ای زیر آب گرفت که هر دو چشم شستشو شوند. حتی بعد از شستشو هم از مالیدن چشم خودداری کنید. پس از مراجعه به چشم پزشک، وی شستشو را با محلول نرمال سالین ادامه خواهد داد. معمولاً قبل از آن با استفاده از قطره بیحس کننده چشم بیحس می شود. چشم پزشک ممکن است پلک ها را با وسیله مخصوصی باز نگهدارد. بعد از شستشوی کامل pH (اسیدیته) چشم اندازه گیری می شود. شستشو تا زمانیکه pH به حد طبیعی و یا نزدیک آن برسد ادامه خواهد یافت. در بعضی موارد بویژه بعد از سوختگی های شدید با مواد قلیایی، ممکن است لازم باشد شستشو تا ۲۴ ساعت نیز ادامه یابد. پس از تکمیل شستشو، چشم پزشک چشم را معاینه گردد. سوختگی های چشم ناشی از اسید و بازها از نظر شدت آسیب می توان آنها را خفیف در حد تحریک و آبریزش چشم تا موارد شدیدی که موجب صدمات قرنیه و حتی نابینایی گردد، تقسیم کرد. به طور کلی سوختگی های قلیایی خطرناک ترند. بازها با چربی غشا سلولی ممزوج وسپس وارد سلول شده و آن را از بین می برند. به دنبال آن در مجاورت با سلول کناری قرار می گیرد و سلول های دیگر را نیز نابود می کند. در مقابل اسیدها باعث آسیب پروتئینی می شوند که این پروتئین ها به صورت سدی محافظ از نفوذ بیشتر اسید جلوگیری می کنند و از طرفی خاصیت بافری بافتهای مجاور از گسترش اسید جلوگیری کرده و آسیب را موضعی نگه می دارند. در سوختگی شیمیایی چشم در دقایق اولیه اولین ومهم ترین اقدام درمانی شستشوی سطح چشم در اسرع وقت با مقادیر زیادی ازسرم های شستشو یا تزریقی ویا آب است. در صورت در دسترس نبودن آب می توان از سایر مایعات غیرسمی مانند نوشیدنیهای قنددار نیز استفاده کرد. در هر حال از تاخیر در شستشو باید جلوگیری کرد. شستشو بایستی در محل حادثه شروع و تا زمانی که بیمار به اورژانس چشم پزشکی منتقل می شود ادامه پیدا کند. در بخش تخصصی و اورژانس نیز شستشو را باید تا نرمال شدن pH چشم ادامه داد. به طور خلاصه درمانهای طبی و جراحی از این قراراند: 1- شستشوی چشم با سرمBSS  تا نرمال شدنpH ، تحت بی حسی موضعی 2- دبریدمان نسوج  اپیتلیوم مرده و خارج کردن قطعات ماده شیمیایی 3- قطره وپماد آنتی بیوتیک، سیکلوپلژیک ، استرویید (ترجیحا در دو هفته اول)، داروهای پایین آورنده فشار چشم، اشک مصنوعی بدون مواد نگهدارنده 4 – استفاده از داروهای مهارکننده آنزیم ماتریکس متالوپروتاز مثل کپسول تتراسیکلین یا داکسی سیکلین، ویتامین C، سدیم سیترات 10 % 5 – کمک به ترمیم اپیتلیوم قرنیه با لنزتماسی بانداژ، تارسورافی، انسداد پانکتوم مجرای اشکی و یا پیوند غشا آمنیونی   در هنگام آسیب شدید چشم توسط شوینده ها و پاک کننده ها، حتما پس از شویش چشم به مدت ده دقیقه به پزشک مراجعه کنید و از خوددرمانی پرهیز کنید جمع آوری و تالیف: شرکت شیمی فناور آروشا ( لکه بر دیپاف www.dipaf.ir )